به نقل از «مهر»

آیین‌های مردمان دیار بختیاری در شب یلدا

تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۳۳۴۶۹۸

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: برگزاری مراسم ویژه شب یلدا از آئین‌های کهن ایرانی‌ها است.

علت اینکه به شب یلدا چله نیز گفته می‌شود این است که فردای این شب وارد چله بزرگ زمستان می‌شویم. این جشن پس از گذشت هزاران سال همچنان پابرجا است و چند روز پیش از فرا رسیدن شب یلدا با حضور در بازار شهرها و روستاهای مختلف می‌توان جنب و جوش مردم برای خرید آجیل، میوه و شیرینی را مشاهده کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

شب یلدا نیز مانند تمامی ابعاد زندگی جوامع و آئین و رسوم با ترویج زندگی مدرن تغییراتی پیدا کرده است برای مثال امروزه برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند این شب را در رستوران‌های شهر بگذرانند اما هنوز نیز افرادی وجود دارند که در شب یلدا به خانه بزرگان فامیل رفته و حتی مانند روزگار قدیم زیر یک کرسی نشسته و به گفت‌وگو می‌پردازند.

شب یلدا بیانگر تاریخ غنی کشور ایران است

احمد شمسی‌پور، یکی از شهروندان شهرکردی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: صله ارحام و حضور در خانه بزرگان درواقع یکی از مهم‌ترین و زیباترین آئین‌های شب یلدا است چراکه امروزه با وجود مشغله‌های فراوان افراد زمان محدودی برای دید و بازدید از یکدیگر دارند.

وی افزود: تهیه آجیل، میوه و شیرینی برای شب یلدا از گذشته وجود داشته و امروزه نیز ما این رسوم را حفظ کرده‌ایم یکی دیگر از رسم‌هایی که در خانواده ما برگزار می‌شود این است در خانه پدربزرگ و مادربزرگ دو یکدیگر جمع می‌شویم و در ساعتی مشخص همگی زیر کرسی بزرگی می‌نشینیم و بزرگ خانواده یعنی پدربزرگ برای تمامی افراد فال حافظ می‌گیرد.

این شهروند شهرکردی ادامه داد: پخت آش کشک و کدو نیز از گذشته در چهارمحال و بختیاری مرسوم بوده به همین جهت نیز معمولاً بانوان از عصر برای تهیه این آش همچنین پخت شام و آماده‌سازی آجیل و میوه دور یکدیگر جمع می‌شوند و در ساعات ابتدایی شب نیز مردان خانواده به این جمع افزوده می‌شوند.

شمسی‌پور با اشاره به رسم هدیه بردن برای نوعروسان در شب یلدا، عنوان کرد: تمامی رسوم ایرانی در حقیقت فلسفه و علت عمیقی دارند این رسم نیز در حقیقت برای نشان دادن احترام و علاقه به نوعروس و خانواده او است اما متأسفانه امروزه با چشم و هم چشمی و تجملاتی شدن زندگی انسان‌ها این رسم زیبا نیز از ماهیت حقیقی خود فاصله گرفته است.

وی اضافه کرد: رسوم دیرینه ایرانی مانند شب یلدا و عید نوروز در حقیقت بیانگر هویت و تاریخ غنی این کشور است، این رسوم توسط افرادی که پیش از ما زندگی می‌کردند به امانت به ما سپرده شده بنابراین باید آن‌ها را حفظ کرده و به آیندگان انتقال دهیم.

امید یکی از مهم‌ترین مفاهیم نهفته در آئین‌های شب چله است

بابک زمانی‌پور، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه شب چله یکی از مناسبت‌های مهم در ایران باستان است، اظهار کرد: گاه‌شماری یا پرداختن به نظم سال از زمان گذشته مورد توجه مردم ایران باستان بوده و گاه‌شماری بر مبنای مفاهیم کشاورزی یکی از روش‌هایی است که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گرفت.

وی با اشاره به اینکه در گذشته بخش عمده معیشت مردم از طریق محصولات کشاورزی تأمین می‌شد، افزود: بر همین اساس نیز توجه به اعتدال‌های بهاری و پاییزی همچنین انقلاب‌های تابستانی و زمستانی اهمیت بالایی داشت.

زمانی‌پور ادامه داد: در روز اول تابستان و روز اول زمستان فاصله شب و روز به حداکثر می‌رسد و در فرهنگ ایران باستان از این دو روز با عنوان انقلاب تابستانی و زمستانی یاد می‌شود البته برای معرفی این انقلاب‌ها از عنوان چله نیز استفاده می‌شود.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: در روزهای ابتدایی مهرماه و فروردین ماه نیز طول شب و روز برابر می‌شود که مردم روزگار قدیم از این روزها با عنوان اعتدال بهاری و پاییزی یاد می‌کردند.

وی با بیان اینکه رسیدن شب یلدا یعنی همان اولین روز زمستان و آخرین شب پاییز برای کشاورزان نویدبخش نزدیک شدن به فصل بهار است، اضافه کرد: با توجه به اینکه مردم در زمان‌های گذشته از طریق فعالیت‌های کشاورزی معیشت خانواده را تأمین می‌کردند بنابراین نزدیک شدن به فصل بهار، انقلاب زمستانی و تفاوت روز و شب برای آن‌ها حائز اهمیت بود.

زمانی‌پور تصریح کرد: امید یکی از مهم‌ترین مفاهیمی محسوب می‌شود که در آئین شب چله نهفته است، در تمامی داستان‌هایی که درخصوص شب یلدا وجود دارد مانند، بلعیده شدن خورشید توسط اهریمن و بازپس‌گیری آن، بیدار ماندن مردم به امید بازپس‌گیری خورشید، ننه سرما و فرزندان او و… امید وجود دارد.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری با اشاره به مهیا کردن آجیل و میوه پیش از فرارسیدن شب چله، یادآور شد: سنجد یکی از مهم‌ترین تنقلات و میوه‌هایی است که در شب چله مورد استفاده قرار می‌گرفته چراکه معمولاً باغ‌های سنجد وجود نداشت و این درخت در محل عبور کشاورزان و در حاشیه نهرهای آب به صورت وقفی کاشته می‌شد بنابراین تمامی افراد می‌توانستند از میوه این درختان استفاده کنند.

وی بیان کرد: سنجد دارای پوستی با رنگ نارنجی متمایل به قرمز است و رنگ این میوه در شب چله درواقع نوعی نماد خاص محسوب می‌شود.

زمانی‌پور افزود: انار و هندوانه نیز به علت رنگ قرمزی که دارند از جمله میوه‌هایی هستند که در شب چله مورد استفاده قرار می‌گرفتند و همچنان نیز استفاده از این میوه‌ها در شب یلدا مرسوم است، درگذشته نیز بخشی از هندوانه و کدویی که مردان در فصل تابستان کشت می‌کردند در محلی به دور از جریان هوا نگهداری می‌شد تا در شب چله مورد استفاده قرار بگیرد.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری ادامه داد: رنگ قرمز درواقع نماد نور، گرما و سرور است و به همین جهت نیز استفاده از آن در شب چله مرسوم بوده در این شب همچنین کشک و لبو (چغندر پخته) تهیه و مورد استفاده قرار می‌گرفته و در صورتی که تا زمان فرا رسیدن شب چله هفتمین برف بر زمین باریده بود مخلوط شیره و برف نیز در سفره این شب قرار می‌‎گرفت.

وی عنوان کرد: آش کشک و کدو نیز از دیگر خوراکی‌های مرسوم شب چله در استان و به ویژه شهرکرد یا همان دهکرد قدیم است که با کدوی ذخیره شده و کشک تهیه شده در فصل تابستان تدارک دیده می‌شد.

معمولاً شب چله در خانه بزرگ خاندان کرسی گرمی برپا می‌شد

زمانی‌پور اضافه کرد: معمولاً شب چله در خانه بزرگ خاندان کرسی گرمی برپا می‌شد و تمامی اعضای خانواده گرداگرد آن حضور پیدا می‌کردند، آش کشک و کدو ذکر شده نیز در ظرف‌های بزرگی به نام تغار یا تاغار ریخته و بعد از آن با استفاده از قاشق‌های چوبی بزرگ بین افراد خانواده تقسیم می‌شد همچنین در گذشته مرسوم بوده در این شب بزرگان خانواده تجربیات و خاطرات خود را برای سایرین بازگو می‌کردند.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه آئین‌های شب چله از غروب آفتاب آغاز و تا فرا رسیدن بامداد ادامه داشت، تصریح کرد: در این شب خواندن کتاب‌های شاهنامه، هفت لشکر، حمله حیدری، فلک‌ناز، امیر ارسلان نامدار و… نیز مرسوم بوده البته این کار معمولاً در خانواده‌هایی که سواد خواندن و نوشتن داشتند صورت می‌گرفت.

وی یادآور شد: یکی دیگر از رسوم دیرینه و زیبای شب چله در استان هدیه بردن برای نوعروسان است، این رسم که همچنان نیز پابرجا است توسط داماد و خانواده او انجام می‌شود، در حقیقت این نوع هدیه بردن نوعی تجدید مودت و دوستی به شمار می‌آید.

زمانی‌پور بیان کرد: متأسفانه امروزه با فاصله گرفتن از سنت‌های گذشته و رواج زندگی مدرن در جوامع صله ارحام و گردهمایی‌های صمیمی و گسترده کمرنگ شده است همچنین بی توجهی به نقش بزرگ‌ترها در جامعه و تکریم جایگاه این افراد که در حقیقت داعیه‌داران اصلی آئین‌های شب چله هستند موجب شده بسیاری از آداب و رسوم این شب تحت تأثیر قرار بگیرد.

به گزارش خبرنگار مهر، امروزه آئینی همچون شاهنامه‌خوانی و تفال به دیوان حافظ در شب یلدا بسیار کمرنگ شده‌اند درحالی که آشنایی نسل جوان با این موضوعات فرهنگی اهمیت بالایی دارد بنابراین لازم است اقدامات مؤثری در این حوزه انجام شود برای مثال می‌توان داستان‌های شاهنامه را با استفاده از زبان امروزی برای نوجوانان و جوانان بازگو کرد.

با وجود تمامی تغییراتی که در آداب و رسوم شب چله ایجاد شده و تأثیراتی که زندگی نوین برآن‌ها داشته اما همچنان می‌بینیم که آئین‌های این شب در شهرهای بزرگ و روستاهای کوچک با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود و این یعنی هنوز مردم برای یک دقیقه بیشتر در کنار یکدیگر بودن ارزش بالایی قائل هستند.

کد خبر 5971727

منبع: مهر

کلیدواژه: شب یلدا یلدا آیین های ایرانی جایگاه سوخت بوشهر شهید گمنام ایام فاطمیه بنزین سنندج کرمانشاه تشییع شهدا پمپ بنزین عکس استانها شب یلدا تبریز شهید شهدای گمنام مورد استفاده قرار یکی از مهم ترین آئین های شب مرسوم بوده شب یلدا زمانی پور خانه بزرگ شب چله شب چله رسیدن شب

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۳۳۴۶۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امروز چهلم بهار است؛ جشنی که از یاد رفته!

«چهلم نوروز» مصادف با دهم اردیبهشت‌ماه از جمله آیین‌های وابسته به نوروز است. آیینی که در روزگار فعلی احتمالا نام آن به گوش کمتر کسی خورده است اما هنوز هم می‌توان ردپایی از آن را در نقاط مرکزی ایران و شهرهایی مانند شیراز و کرمان دید.

به گزارش ایسنا، در ایرانِ باستان تحویل بهار مانند روزگار فعلی تنها با رسومِ پیش از این اتفاق شناخته نمی‌شد. نوروز یکی از مهم‌ترین آیین‌ها قلمداد می‌شد که ایرانیان برای پیش و پس از آن خود را آماده می‌کردند و کارها و مناسک خاصی انجام می‌دادند. بنابراین رسوم نوروزی مانند امروز تنها به جشن‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری، خانه‌تکانی، سبز کردن دانه‌ها، نوروزخوانی، جشن گلدان، تکم‌گردانی و... محدود نبود و تا مدتی بعد از نوروز هم ادامه داشت.

به همین علت است که برخی نوروز را نه یک روز و نه سیزده روز می‌دانند؛ به اعتقاد آنها نوروز یک بازه زمانی است. در این زمینه شبان میرشکرایی - مدیر اجرایی پرونده جهانی نوروز در یونسکو پیش از این به ایسنا، گفته بود: «از وقتی که این تحول طبیعی اتفاق می‌افتد، در نقاط گرمسیرتر به میانه زمستان می‌رسد و در نقاط سردسیر به میانه بهار. اشعاری هم داریم به این شرح که «اینک بیامده است به پنجاه روز پیش/جشن سده طلایه جشن نوروز روشنی»، یعنی جشن سده را طلایه‌دار نوروز و نوبهار دانسته‌اند. از آن طرف در حوزه فرهنگی شمال غرب ایران در منطقه آذربایجان تفسیری است که تا وقتی توت از درخت نیفتاده، نوروز است و زمان آن تا اواخر اردیبهشت‌ماه است؛ یعنی یک بازه سه‌ماهه برای نوروز داریم. هرکسی در این بازه سه‌ماهه به سبک و سیاق، رنگ و آیین خودش نوروز را پاس می‌دارد و نمی‌توانیم او را محدود به یک بازه زمانی کنیم.»

بر این اساس آداب و آیین‌های مربوط به نوروز (بر اساس تعریف امروزی از این مناسبتِ ۱۳ روزه) در سه گروه پیشانوروزی، هنگام نوروز و پسانوروزی طبقه‌بندی می‌شود؛ موضوعی که بنابر آنچه گفته شد احتمالا در گذشته‌های دور اینگونه نبوده است.

بخت‌گشایی با توسل به ماهی دندان‌طلا!

برای چله نوروز در شیراز دو جشن آب و گل‌های محمدی و جشن بخت‌گشایی برگزار می‌شد. جشن آب و گل‌های محمدی که تا دوره قاجار تداوم داشت در باغ دلگشا به مدت یک هفته برگزار می‌شد.

جشن بخت‌گشایی نیز در آرامگاه سعدی برپا می‌شد و آداب خاص خود را داشت. طبق این رسم، دخترانی که می‌خواستند بختشان باز شود و یا آرزو داشتند بچه‌دار شوند، باید تورهایی به رنگ سبز روی سر خود می‌انداختند و روی آن نُقل می‌گذاشتند و به شکلی که نقل از روی سرشان نیفتد از پله‌ها پایین می‌رفتند و مقابل حوضِ آرامگاه سرشان را خم می‌کردند تا نقل درون دهان ماهی دندان طلا بیفتد!

در این باور فرقی نمی‌کرد که اصلا ماهی دندان‌طلا وجود دارد یا نه و یا حتی اگر نمونه‌ای نادر از آن پیدا شود، هدف‌گیری فرد باید چقدر دقیق باشد که نقل دقیقا در دهان ماهی بیفتد. احتمالا تنها موضوع مهم این بود که اجرای این رسم خیال دختران را راحت می‌کرد که آرزویشان برآورده می‌شود.

شیرازی‌ها در کنار اجرای این مناسک یا نوعی آش به نام «دیگ جوش» می‌پختند و یا مشغول خوردن آش سبزی و کاهو می‌شدند.

جشنی برای درخواست سلامتی 

چهلم نوروز در کرمان آداب و آیین‌های خاص خود را دارد که همچنان هم برخی به اجرای آن پایبند هستند. این آیین‌ها در سال ۱۳۸۸ با عنوان «چهلم بهار» در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است. کرمانی‌ها «آیین تندرستان» یا «تندرستون» را اصلی‌ترین بخش جشن چهلم بهار می‌دانند که هدف آن درخواست سلامتی و تندرستی است و هنوز به شکل جدی در این منطقه از کرمان برگزار می‌شود.

این جشن در یکی از مهم‌ترین مناطق کرمان به نام «شیوشگان» به معنای محل شیون و زاری برگزار می‌شود. دعا برای گشایش بخت، بریدن چادر عروس در این روز، آب چهل ریختن برای زنان حامله یا زائو، پختن و خوردن آش اوماج و نواختن موسیقی از جمله آیین‌های این جشن است.

جشن تندرستان در کرمان  جشن تندرستان در کرمان

در کوه شاه‌خیرالله منطقه پاریز کرمان نیز زیارتگاهی وجود دارد که در این روز مردم آنجا کنار یکدیگر جمع می‌شوند. عشایر در این روز با ظرف‌های شیر که از شب قبل دوشیده‌اند در دامنه کوه مستقر می‌شوند و با آن آش شیر می‌پزند تا در میان مردم تقسیم کنند.

سایر افراد هم زیرانداز می‌اندازند، چای درست می‌کنند و شیرینی‌هایی که از دوران دید و بازدیدهای نوروز باقی مانده را به یکدیگر تعارف می‌کنند. پس از آن هرکس که خواسته‌ای دارد راهی زیارتگاه می‌شود.

با این حال این روزها جشن «چهلم نوروز» مانند گذشته رونق ندارد و تنها در مناطقی محدود، افراد خود را پایبند به اجرای آن می‌دانند، موضوعی که باعث می‌شود این فرهنگ کهن بیش از پیش به دست فراموشی سپرده شود و احتمالا تا چند سال آینده تنها فقط نامی از آن در فهرست میراث ناملموس ملی باقی بماند.

کانال عصر ایران در تلگرام